هیئت وزیران و وزارتخانه‌ها
مصوبات هیأت وزیران اعم از این‌که سیاسی باشد یا اداری و یا مربوط به مسائل کلی یا جزئی باشد، تصویب‌نامه نامیده می‌شود. اگر مصوبات هیأت وزیران به صورت آئین نامه باشد، جزء مقررات عمومی بوده و رعایت آن برای عموم الزامی است.البته مصوبات هیات وزیران نباید مخالف و ناقض قانون باشد و تصویب‌نامه‌های هیأت وزیران از لحاظ سلسله مراتب اداری، بر تصمیمات و آئین‌نامه‌های خود وزیران مقدم است.
مسئولیت هیات وزیران:
« هر یک از وزیران مسئول وظائف خاص خویش در برابر رئیس جمهور و مجلس است؛ و در اموری که به تصویب هیأت وزیران می‌رسد، مسئول اعمال دیگران نیز هست.» (مفاد اصل 137 قانون اساسی)
وزارتخانه:
وزارتخانه مجموع ادارات و دوایر دولتی است که به‌منظور ادارۀ یک سلسله امور و خدمات عمومی تشکیل شده است. به‌موجب اصل 133 قانون اساسی، تعیین تعداد وزارتخانه‌ها و حدود اختیارات هر یک از آن‌ها با مجلس شورای اسلامی است. اگر چه قانون تعداد وزارتخانه و حدود اختیارات آن‌ها را به عهدۀ مجلس شورا گذاشته است، ولی در عمل تغییر و تبدیل وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مربوط به آن‌ها، منوط به تصمیم دولت است که البته با مسئولیت دولت که حسن اداره امور است همخوانی دارد.
سازمان کلی وزارتخانه:
هر وزارتخانه تحت مسئولیت یک نفر وزیر قرار دارد و هر وزیر بر حسب حجم کار وزارتخانه، دارای چند معاون است. امور و مشاغل هر وزارتخانه بر اساس اصل تقسیم کار، بین ادارات کل، ادارات، دوایر و شعب تقسیم می‌شود. هر ادارۀ کل مرکب از چند اداره و هر اداره مرکب از چند دایره و هر دایره مرکب از چند شعبه است؛ و بین واحدهای مزبور سلسله مراتب اداری وجود دارد. ادارۀ کل، بالاترین تقسیمات وزارتخانه و شعبه پایین‌ترین آن‌هاست. در رأس هر اداره کل، یک مدیر کل قرار دارد که تحت نظارت معاون وزارتخانه انجام وظیفه می‌کند.
سازمان اصلی و ستادی وزارتخانه:خدمات و مشاغل وزارتخانه نوعا بر دو قسم است:
1) خدمات عملیاتی یا اجرایی وزارتخانه‌ها، در اصل به‌منظور تأمین و انجام دادن آن خدمات به‌وجود آمده‌اند؛ مثل وزارت آموزش پرورش که عهده‌دار آموزش و پرورش و وزارت بهداری که مسئول امور مربوط به بهداشت و سلامتی است.
2) خدمات اداری یا ستادی وزارتخانه: از قبیل کارگزینی، حسابداری، کارپردازی و ... که تحت عنوان خدمات اداری در تمام وزارتخانه‌ها وجود دارند.
اختیارات وزیر:
مهم ترین اختیارات وزیر عبارتند از:
1) اختیار سازمانی: سازمان دادن، تقسیم‌کار، توزیع صلاحیت بین واحدهای مختلف و نهایتاً حسن اداره امور از اختیارات وزیر است.
2) اختیار استخدامی: وزیر اختیار‌دارد کارمندانی را استخدام و هر یک از آنان را به منصب و مقامی بگمارد.
3) اختیار تصمیم‌گیری: اخذ تصمیم دربارۀ امور مربوط به وزارتخانه از اختیارات مسلم هر وزیر است و بر اساس اصل 138 قانون اساسی، وزیر می‌تواند آئین‌نامه اجرائی صادر نماید.
4) اختیار نظارت: که بر آن کنترلِ سلسله مراتب نیز گفته می‌شود، و شامل اختیارات و اقداماتی است که مانع انحراف وزارتخانه از اهداف و وظائف قانونی می‌گردد. اختیار نظارت ممکن است به‌صورت ارشادی و تعقیبی صورت پذیرد.
5) اختیار مالی: مطابق قانون محاسبات عمومی، تشخیص هر هزینه، و حواله پرداخت آن در وزارتخانه و یا دستگاه اجرائی برعهده وزیر و یا بالاترین مقام دستگاه اجرائی است. در ضمن قبول هر نوع تعهد مالی علیه وزارتخانه، فقط از اختیارات وزیر است.
6) صدور دستور یا بخشنامه: دستورالعمل‌های صادره از طرف وزیر، گاهی در موردی خاص و خطاب به اداره‌ای معین است، که به آن دستور یا حکم وزارتی گفته می‌شود و یا گاهی ناظر به ادارات و مأموران مختلف است که در این صورت بخشنامه نامیده می‌شود. بخشنامه از لحاظ اداری، جزء مقررات عمومی نبوده، بلکه جزء دستورات و تعلیمات داخلی اداری است، و به منظور بهتر شدن جریان امور از طرف مقامات اداری صادر می‌شود.
نویسنده : شعبانعلی جباری
منابع:
1- طباطبائی مؤتمنی، منوچهر؛ حقوق اداری، تهران، سمت، 1381، چاپ هفتم، صص 40-30
2- موسی‌زاده، رضا؛ حقوق اداری، تهران، میزان، 1381، چاپ سوم، ص 110.
3- انصاری، ولی‌ا...؛ کلیات حقوق اداری، تهران، میزان، 1374، چاپ اول، ص 186.
